Wspieranie samodzielności dziecka
Samodzielność to potrzeba rozwojowa każdego człowieka oraz proces, który trwa przez całe życie, a jego najintensywniejsze zmiany zachodzą w dzieciństwie. Okres przedszkolny to czas, w którym dziecko jest zafascynowane otaczającym światem, przez co zadaje dużo pytań i wiele rzeczy chce samo robić. Zadaniem dorosłych, którzy są obecni w życiu dziecka, jest umiejętnie rozwijać dziecięcą samodzielność, wspierać ją i ukierunkowywać. Dorośli powinni stopniowo wycofywać się z pomocy oraz zachęcać dziecko do własnych poczynań. Działania te nie oznaczają pozostawienia dziecka bez opieki i wsparcia – przeciwnie – dziecko musi wiedzieć, że bez względu na wszystko może liczyć na pomoc dorosłego. Wspieranie samodzielności to trudne i odpowiedzialne zadanie, dlatego ważne, by było wypełniane z zaangażowaniem zarówno w rodzinie jako pierwszym środowisku życia dziecka, jak i w przedszkolu – te dwie instytucje powinny ze sobą współpracować.
Aby rozwijać samodzielność dziecka:
1. Pozwólmy dziecku dokonywać wyboru i motywujmy do działania – każdy wybór daje dziecku poczucie sprawstwa i kontroli nad swoim życiem;
2. Nie zadawajmy zbyt wielu pytań, dajmy dziecku czas i bądźmy cierpliwi – dziecko samo chętnie dzieli się swoimi przeżyciami, jeśli nie jest zasypywane pytaniami;
3. Nie śpieszmy się z dawaniem odpowiedzi – zachęcajmy dzieci do dociekań i poszukiwań, zamiast udzielania gotowej odpowiedzi na nurtujące je zagadnienie;
4. Zachęcajmy dziecko do korzystania z cudzych doświadczeń – pokażmy dziecku, że oprócz rodziców, może ono poszukiwać odpowiedzi na pytania, pomocy, czy porady u kogoś spoza rodziny;
5. Okażmy szacunek dla dziecięcych zmagań, nie wyręczajmy go – zamiast wyręczać, udzielajmy dziecku użytecznych rad i uczmy odpowiedzialności za podejmowane decyzje i zadania;
6. Pozwalajmy dziecku popełniać błędy – błędy ukażą dziecku jego możliwości i ograniczenia;
7. Podczas wdrażania dziecka do samodzielności wykorzystujmy zabawę jako naturalną formę aktywności dzieci;
8. Nie odbierajmy nadziei i wspierajmy w razie porażki – pozwólmy dziecku marzyć, planować, fantazjować zamiast podcinać mu skrzydła.
Dziecko, które będzie zniechęcane do działania lub wyręczane, szybko wycofa się i przestanie wykazywać inicjatywę. Co za tym idzie będzie nadmiernie uzależnione od dorosłych, będzie miało niskie poczucie własnej wartości, będzie mniej odważne, zaradne i dociekliwe, będzie się słabo adaptowało do nowych warunków, będzie prezentowało postawę wyuczonej bezradności, stale szukało oparcia i pomocy, a także będzie miało utrudnione dążenie do samorealizacji i samorozwoju.
Zatem pamiętajmy, że samodzielne dziecko stanie się w przyszłości samodzielnym dorosłym, który poradzi sobie z wymaganiami, jakie stawia życie – będzie to człowiek, którego potencjał rozwojowy zostanie w pełni wykorzystany. Cytując Celestina Freineta: „Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku, wydłużać swe korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, szukać w książkach i materiałach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych głębinach wiedzy, pozwólcie mu wyruszać w podróże odkrywcze, czasem trudne – ale pozwalające znaleźć taki pokarm, jaki będzie dla niego pożywny”.
Katarzyna Konieczna
Bibliografia:
1. Cygan M., Jak zachęcać przedszkolaka do samodzielności?, https://zdrowyprzedszkolak.pl/wychowanie/601/samodzielnosc-dziecka-przedszkolnego-jak-zachecac-do-samodzielnosci.html [dostęp 23.06.2019r.].
2. Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań 1993.
3. Jędrzejowska E., Samodzielność dzieci w wieku przedszkolnym, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna 2/2 (20/2)/2017.
4. Sosnowska J., Wychowanie do samodzielności – rola nauczyciela wychowania przedszkolnego w kreowaniu otoczenia wokół dziecka, [w] Bonar J. (red.), Nauczyciel wczesnej edukacji. Oczekiwania społeczne i praktyka edukacyjna, Łódź 2011.